چه کارهایی باعث نازایی می شود؟

آمارهای منتشر شده گویای این امر است که بیش از ۱۵ درصد از زوج های جوان مشکل ناباروری و یا نازایی دارند. در واقع ناباروی را می توان یکی از بیماری های شایع در بین زوج های جوان دانست. عوامل بسیار زیادی می تواند با ناباروری همراه باشد که بسیاری از زوج ها از آن غافل هستند. با توجه به اینکه داشتن فرزند حق و خواسته بسیاری از زوج ها است این مقاله به بررسی عوامل موثر بر نازایی پرداخته است. 

نازایی چیست

لازمه ی رخ دادن بارداری داشتن رابطه جنسی منظم و حفاظت نشده است. اگر این شکل از رابطه بعد از یک سال به بارداری نینجامد می توان نتیجه گرفت یکی از زوج ها به نازای مبتلا است. به طور کلی روند بارداری از یک سیر طبیعی و ثابتی پیروی می کند که در زیر به آن پرداخته شده است:

• بدن زن باید به صورت منظم تخمک گذاری کند. در بسیاری از مواقع بروز برخی از مشکلات مانع از تخمک گذاری می شود. همچنین لازم است کیفیت تخمک ها بسیار بالا باشد تا قابلیت باروری داشته باشند. 
• تخمک برای بارور شدن باید از لوله های رحمی به سمت رحم حرکت کند. گاهی اوقات ممکن است لوله های رحمی به واسطه مشکلاتی که در آنها ایجاد شده است مانع از انتقال تخمک از تخمدان به رحم شود. بنابراین بروز مشکلات در لوله های رحمی موجب می شود که تخمکی برای لقاح وجود نداشته باشد.  
• مرحله بعدی مربوط به بارور شدن تخمک است. در واقع وقتی تخمک به رحم می رسد در مسیر اسپرم قرار می گیرد. اگر اسپرم ها از نظر تعداد و کیفیت در حد ایده آلی باشند تخمک بارور می شود. در برخی از مواقع تعداد اسپرم ها و کیفیت آنها در حدی نیست که بارداری رخ دهد. همچنین برخی از بیماری ها منجر به فقدان اسپرم در منی می شود. بنابراین لازم است در صورت بروز ناباروی، سلامت اندام های جنسی مردان نیز مورد بررسی قرار گیرد. 
• بعد از لقاح اسپرم با تخمک نوبت به لانه گزینی تخمک بارور شده می رسد. برخی از بیماری های رحمی مانع از لانه گزینی تخمک می شود به همین دلیل علی رغم بارور شدن تخمک بارداری رخ نمی دهد.  

با توجه به مراحل ذکر شده می توان نتیجه گرفت بروز کوچکترین مشکلی در هر کدام از این مراحل می تواند با نازایی همراه باشد. به همین دلیل لازم است که سلامت اندام های جنسی زن و مرد به صورت کامل توسط پزشک متخصص مورد بررسی قرار گیرد. 

شایع ترین دلایل رخ دادن نازایی در مردان 

مشکلات مربوط به اسپرم 

اسپرم در بیضه آقایان تولید و بعد از انزال خارج می شود. در واقع اسپرم ها از طریق منی به رحم زن منتقل می شوند. اما در این بین برخی از مشکلات و بیماری ها بر کیفیت و تعداد اسپرم های موجود در مایع منی اثر منفی می گذارد. از جمله مشکلات مربوط به اسپرم می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

• اگر تعداد اسپرم ها کمتر از ۱۵ میلیون باشد باروری رخ نمی دهد. 
• علاوه بر تعداد اسپرم ها، تحرک آنها نیز دارای اهمیت است. اسپرم های کم تحرک قادر به شنا کردن و رسیدن به تخمک نیستند. 
• گاهی اوقات اسپرم ها از نظر ظاهری شکل غیر طبیعی دارند به همین دلیل علیرغم تعداد و تحرک استاندارد، آنها قادر به بارور کردن تخمک نیستند . این امر برای مانع منی غیر طبیعی نیز قابل بسط است.

اما دلیل بروز این مشکلات به بیماری های مختلفی مربوط می شود که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود: 

• برخی از بیماری های مربوط به بیضه مانند سرطان، عفونت، جراحی و ... می تواند بر تعداد و کیفیت اسپرم ها اثر منفی داشته باشد.
• بیضه گرم اسپرم های ناسالم و کمی را تولید می کند. گرمی بیضه در اثر عواملی همچون واریکوسل، عروق واریسی در اسکروتوم، لباس تنگ، سونا و ... رخ می دهد. 
• اختلالات انزالی یکی دیگر از عواملی است که موجب نازایی آقایان می شود. در واقع در این بیماری منی در مثانه تخلیه می شود. 
• اختلالات هورمونی همچون کمبود تستوسترون بر کیفیت و تعداد اسپرم ها اثر گذار است.

فاکتورهای ژنتیکی

سندرم کلاین فلتر یکی از دلایل نازایی در مردان است. در حالت طبیعی تمام مردان یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارند اما افراد مبتلا به این سندرم به جای یک کروموزوم X ، دو عدد دارند. این بیماری موجب رشد غیر عادی بیضه، کاهش تعداد اسپرم و کاهش هورمون تستسترون می شود. 

هیپوسپادیاس

یکی از بیماری های شایع در آقایان هیپوسپادیاس است. در این بیماری محل باز شدن پیشابراه در زیر آلت تناسلی قرار دارد. این بیماری اگر در دوران نوزادی شناسایی و درمان نشود در بزرگسالی موجب نازایی می شود. 

علل ناباروری در خانم‌ ها

اختلالات تخمک گذاری

عدم تخمک گذاری ماهانه موجب نازایی در زنان می شود. گاهی برخی از بیماری های زنان مانع از تخمک گذاری می شود. از جمله این بیماری ها می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

• یائسگی زودرس یکی از بیماری های شایع در بین زنان است که در آن روند تخمک گذاری قبل از ۴۰ سالگی متوقف می شود. در بروز این بیماری عامل وراثت نقش مهمی را ایفا می کند. 
• یکی از شایع ترین بیماری های بین زنان سندرم تخمدان پلی کیستیک است. در این بیماری روند تخمک گذاری با مشکل مواجه می شود. همچنین این سندرم زمینه ساز بیماری هایی همچون دیابت، چاقی مزمن، موهای زائد و ... است.
• هایپرپرولاکتینمی بر میزان پرولاکتین بدن اثر می گذارد. در واقع این بیماری با بالا بردن سطح پرولاکتین موجب نازایی می شود. 
• همانگونه که گفته شد کیفیت تخمک ها بر باروی اثر شگرفی دارند. افزایش سن و یا برخی از اختلالات ژنتیکی اثر منفی بر کیفیت  تخمک ها دارند. 
• ترشح هورمون ها متاثر از عملکرد تیروئید است. گاهی اوقات پرکاری و یا کم کاری تیروئید می تواند موجب نازایی شود زیرا این مشکلات با اختلالات هورمونی همراه است. 
• سرطان رحم و یا سایر سرطان هایی که نیازمند شیمی درمان است، بدن زن را مستعد نازایی می کند.  
• همانگونه که پیشتر گفته شد لازمه بارداری حرکت صحیح تخمک از تخمدان به داخل رحم است. وجود برخی از بیماری ها در لوله های فالوپ مانع از حرکت درست تخمک می شود. علاوه بر این، انجام عمل های جراحی نیز با آسیب دیدگی و یا کوتاهی لوله های فالوپ همراه است.
• یکی از علت های دیگر نازایی در زنان، فیبروز دیواره عضلانی رحم است. این بیماری مانع از لانه گزینی تخمک بارور شده می شود. البته در بعضی اوقات فیبروز ها لوله فالوپ را مسدود می کنند و مانع حرکت تخمک ها می شوند. 
• آندومتریوز سلول هایی هستند که به صورت کاملا طبیعی سطح داخلی رحم را پوشانده اند. اما گاهی اوقات این سلول ها در خارج از رحم و یا در نقاط دیگر بدن رشد می کنند و مانع از بارداری زن می شوند. بنابراین برخی از نازایی ها به سلول های آندومتریوز مرتبط است. 

بیماری های ذکر شده تنها بخشی از بیماری های مربوط به بانوان و آقایان است که منجر به نازایی می شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص سایر بیماری ها بر روی اینجا کلیک شود. 

انجام چه کارهایی با نازایی همراه است

همانگونه که گفته شد عوامل بسیار زیادی می تواند منجر به ناباروری زوج ها شود به همین دلیل در اولین قدم لازم است که علت واقعی نازایی توسط پزشک متخصص مشخص شود. اما به طور کلی سبک زندگی و عادت به انجام برخی از کارها می تواند بدن فرد را مستعد ناباروری کند. از جمله این کارها می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

وزن 

یکی از مهمترین عواملی که می تواند با نازایی در زنان و مردان همراه باشد، اضافه وزن است. افزایش وزن بر روی ترشح هورمون های جنسی اثر منفی دارد. این امر بر سلامت جنسی زنان تاثیر بیشتری دارد به طوری که زنان چاق بیشتر از سایر زنان در معرض تخمک پلی کیستیک قرار دارند. در واقع اضافه وزن عملکرد تخمدان زنان را کاهش می دهد. این امر برای لاغری بیش از اندازه نیز قابل بسط است. لاغری در زنان به معنای کاهش مقدار لپتین بدن است.

لپتین وظیفه تنظیم سیری و گرسنگی بدن را بر عهده دارد. همچنین وجود  آن موجب تنظیم چرخه قاعدگی می شود. بنابراین می توان نتیجه گرفت کاهش وزن زیاد نیز اثر منفی بر قدرت باروری زنان دارد. لازم به ذکر است چاقی و لاغری های مکرر نیز می تواند هورمون های بدن را دچار اختلال کند. بنابراین حفظ تناسب اندام یکی از اصولی است که زوج های جوان باید به آن توجه داشته باشند. 

سن 

با اینکه علم پزشکی پیشرفت بسیاری کرده است و بسیاری از زوج ها فارغ از سن می توانند داشتن فرزند را تجربه کنند اما نمی توان از اثر سن بر نازایی چشم پوشی کرد. افزایش سن به معنای کاهش شانس بارداری است. تعداد و کیفیت اسپرم مردان با افزایش سن کاهش می یابد. همچنین تخمک زنان نیز با بالا رفتن سن افت کیفیت پیدا می کند به طوری که شانس باروری آنها به نصف می رسد.

علاوه بر این افزایش سن، شانس رخ دادن اختلالات ژنتیکی و یا  سقط جنین را افزایش می دهد. لازم به ذکر است در برخی از زنان احتمال رخ دادن یائسگی زودرس نیز وجود دارد. در این بیماری زنان در سنین پایین تر از استاندارد به یائسگی دچار می شوند. بنابراین بهتر است زوج های جوان برای بارداری به افزایش سن خود توجه ویژه ای داشته باشند.

آلاینده های شیمیایی

متاسفانه با صنعتی شدن جهان میزان آلودگی های شیمیایی افزایش پیدا کرده است به همین دلیل تعداد بسیار زیادی از زوج ها در معرض آلودگی های شیمیایی قرار دارند. این ترکیبات شامل طیف وسیعی از آفت کش ها، آلاینده ها و ... می شود. در ترکیب بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی نیز از مواد شیمیایی استفاده می شود که استشمام آنها با عوارض جانبی همراه است.

از شایع ترین عارضه قرارگیری در معرض  این آلاینده ها، ناباروی است. متاسفانه بسیاری از زوج ها به این نکته توجه ای نشان نمی دهند و بدون رعایت کردن در معرض این قبیل آلاینده ها قرار می گیرند. به همین دلیل لازم است در جهت پیشگیری از ناباروری حتی المقدور زوج ها در معرض آلاینده های محیطی قرار نگیرند. 

مواد شیمیایی خانگی

امروزه شاهد عرضه طیف وسیعی از مواد شوینده شیمیایی هستیم. این قبیل از مواد به بخش ثابتی از زندگی روزمره ما تبدیل شده است. استفاده از موادی همچون اسپری ها، پاک کننده ها و ... موجب نازایی و عدم بارور شدن تخمک ها می شود. به همین دلیل همواره پزشکان توصیه می کنند استفاده از این قبیل مواد به حداقل ممکن برسد. 

سیگار

مصرف سیگار با ایجاد اختلالات هورمونی و آسیب های ژنتیکی همراه است. مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که مصرف سیگار شانس باروری زنان را تا ۲۱ درصد کاهش می دهد. این امر برای افرادی که در معرض دود سیگار قرار دارند نیز قابل بسط است. بنابراین افرادی که از ناباروری در عذاب هستند بهتر است در عادت های مخرب خود تجدید نظر کنند. 

مصرف الکل

مصرف مشروبات الکلی با عوارض بسیار زیادی همراه است که از مهمترین آنها می توان به نازایی اشاره کرد. همچنین مصرف الکل قبل از بارداری و یا در حین بارداری خطرات جدی را برای جنین به همراه دارد. به همین دلیل توصیه می شود زوج هایی که قصد بچه دار شدن دارند از مصرف مشروبات الکلی خودداری کنند. 

ورزش شدید

انجام ورزش تضمینی برای سلامت بدن است. هیچ کس از داشتن برنامه منظم ورزشی آسیب ندیده است اما هر امری از مرز تعادل خارج شود می تواند آسیب زا باشد. این امر برای ورزش کردن نیز قابل بسط است. ورزش شدید اثر منفی بر روند تخمک گذاری بانوان دارد به همین دلیل پزشکان متخصص توصیه می کنند که زنانی که اضافه وزن ندارند و اندامشان متناسب است بیشتر از ۵ ساعت ورزش سنگین نکنند زیرا چرخه قاعدگی آنها بهم می خورد و شانس بارداریشان کاهش می یابد. بنابراین لازم است برنامه ورزشی بانوانی که قصد بارداری دارند توسط پزشک متخصص چک شود زیرا ممکن است دلیل نازایی آنها ورزش بیش از اندازه باشد.

داروهای ضد بارداری

برخی از زوج ها به علت عدم آمادگی برای داشتن فرزند، سال های طولانی را از داروها و روش های ضد بارداری استفاده کرده اند. استفاده طولانی مدت از این روش ها شانس بارداری را کاهش می دهد. به طور مثال  اگرچه تزریق آمپول دپوپروورا شانس بارداری زنان را تا ۱۴ هفته کاهش می دهد اما ممکن است عوارض آن تا یکسال نیز ادامه داشته باشد. این امر برای مردانی که سابقه وازکتومی داشته اند نیز قابل بسط است. به طور مثال در برخی از مواقع بدن آنها به ترشح هورمون های ضد اسپرم ادامه می دهد. در نتیجه لازم است که در خصوص روش ها و داروهای ضد بارداری با پزشک مشورت صورت گیرد.  

مصرف کافئین

مصرف کافئین به یکی از عادت های متداول نسل امروز تبدیل شده است. اما بسیاری نمی دانند که کافئین بر انقباضات رحمی اثر منفی دارد. تخمک با کمک یک سری انقباضات از لوله فالوپ به درون رحم منتقل می شود. این انقباضات با مصرف بیش از اندازه کافئین محدود می شود. بنابراین بهتر است میزان کافئین مصرفی توسط پزشک متخصص مورد بررسی قرار گیرد زیرا در برخی از مواقع زیاده روی در مصرف آن می تواند باروری را به تاخیر بیندازد. 

تغذیه 

مصرف برخی از مواد غذایی منجر به نازایی می شود. تغذیه از جمله مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد. به طور مثال عادت به مصرف فست فود، شیرین کننده های مصنوعی و .... می تواند شانس باروری را کاهش دهد. با توجه به اینکه اثر نوع تغذیه بر قدرت باروری از اهمیت بسیاری برخوردار است توصیه می شود مقاله " معرفی لیست غذاهایی که باعث نازایی میشود " مطالعه شود تا اطلاعات جامع تری در این خصوص در اختیار شما قرار گیرد.  

عدم رعایت نکات بهداشتی

عدم رعایت بهداشت اندام های جنسی با بروز انواع عفونت ها و بیماری های مقاربتی همراه است. این بیماری ها در طولانی مدت و در صورت عدم درمان موجب نازایی می شود. به طور مثال کلامیدیا بدون هیچ گونه نشانه و علائم بیرونی موجب آسیب دیدن لوله های رحم می شود. این امر برای تمامی عفونت های قارچی نیز قابل بسط است. بنابراین بهتر است در حین رابطه جنسی نکات بهداشتی مورد توجه قرار گیرد. همچنین کمک گرفتن از پزشک متخصص نیز به پیشگیری و یا درمان این بیماری های کمک شایانی می کند. 

استرس

زندگی انسان امروز با استرس عجین شده است. بسیاری از نازایی های بی دلیل به استرس زوج ها مربوط می شود. استرس میزان ترشح هورمون ها و روند تخمک گذاری زنان را تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین می تواند اثر منفی بر تعداد و کیفیت اسپرم آقایان داشته باشد. در نتیجه بهتر است که زوج ها برای تجربه بارداری بی دردسر و سریع از محیط های پرتنش فاصله بگیرند. 

اشعه ایکس

اشعه ایکس یکی از اشعه های مضر برای سلامتی است که در علوم مختلف همچون علوم پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد. قرار گیری مستمر و بلند مدت در معرض این اشعه موجب نازایی و تغییر ژنتیکی سلول ها می شود. با توجه به اینکه بیضه مردان حساسیت بالایی نسبت به این اشعه دارد می توان مدعی شد تعداد اسپرم های مردان در معرض اشعه ایکس کمتر از حد نرمال است.

اشعه های غیر یونیزان

توسعه تکنولوژی اگرچه محاسن بیشماری دارد اما معایبی نیز به همراه داشته است که از جمله آن می توان به افزایش اشعه های مضر اشاره کرد. این قبیل اشعه ها توسط تلویزیون، گوشی همراه، امواج رادیویی و ... تولید می شوند. یکی از پیامدهای این اشعه های مضر نازایی است. بنابراین بهتر است افراد مبتلا به نازایی استفاده خود را از این قبیل وسایل به حداقل ممکن برسانند. 

فلزات سنگین

آب و خاک سرشار از فلزات سنگینی است که برای بدن پیامدهای بدی در پی دارند. به طور مثال سرب به عنوان یک آلاینده محیطی موجب کاهش تعداد، تحرک و کیفیت اسپرم ها می شود. با توجه به اینکه بدن در بیشتر اوقات به صورت غیرارادی در معرض این  قبیل مواد قرار دارد بهتر است که نکات ایمنی لازم در مناطق آلوده رعایت شود تا از خطرات جبران ناپذیر آنها همچون نازایی ممانعت به عمل آید.

پوشیدن لباس نامناسب

استفاده از لباس های بسیار تنگ و چسبان مانع از خون رسانی به اعضای تولید مثل می شود. همچنین این قبیل لباس ها شرایط را برای بروز انواع بیماری های قارچی، عفونت ها، کیست ها و .... فراهم می کند. تمامی موارد ذکر شده از عوامل موثر بر ناباروی به شمار می روند. پس می توان نتیجه گرفت یکی از علت های افزایش نازایی استفاده از این قبیل لباس ها است. 

اصلاح ژنتیکی 

متاسفانه در تولید انواع گوشت، مرغ و ماهی از هورمون های رشد و یا داروهای شیمیایی استفاده می شود. این قبیل مواد ممکن است در بافت گوشت باقی بمانند. به همین دلیل مصرف این مواد غذایی منجر به نازایی می شوند. بنابراین لازم است برای برطرف کردن مشکل ناباروری مصرف مواد غذایی ارگانیک افزایش یابد. این امر برای گیاهان نیز قابل بسط است زیرا در پرورش بسیاری از میوه ها و سبزیجات از کود های شیمیایی استفاده می شود که بدن را در معرض ناباروری قرار می دهد. 

افزایش مس

مس ماده معدنی مفید برای بدن است که کمبود آن بدن را با چالش های گوناگونی مواجه می کند. اما اگر میزان این ماده بیشتر از حد نرمال باشد بدن با کمبود روی مواجه می شود. روی یکی از مواد معدنی موثر بر باروری است به همین دلیل بهتر است تحت نظر پزشک متخصص میزان مواد معدنی مختلف بدن بررسی شود.

سخن پایانی 

داشتن فرزند آرزوی بسیاری از زوج های جوان است اما متاسفانه تغییر در سبک زندگی موجب شده است که هر روزه آمار افراد مبتلا به نازایی افزایش یابد. اگرچه پیشرفت علم در برطرف کردن این مشکل موفق عمل کرده است اما نمی توان از بار مالی و روانی این مسئله غافل شد. تجدید نظر در برخی از عادت های رفتاری می تواند مانع از بروز این مشکل شود. همچین در همین راستا می توان از نظر و تخصص پزشکان این حوزه برای داشتن بهترین سبک زندگی و شیوه جلوگیری از بارداری کمک گرفت زیرا مصرف برخی از داروها و تکنیک های ضد باروری دلیل رخ دادن نازایی است.